“‘De menselijke maat’, dat gaat over onze professionaliteit”

Nóg eens onder de loep: de menselijke maat. Iedereen heeft het erover en er zijn talloze handreikingen en methoden voor gemaakt. Movisie inventariseerde dit aanbod in opdracht van het ministerie van SZW. SAM keek en dacht mee, want uiteindelijk zijn het de uitvoerend professionals die het moeten doen. Dus kwam in dit grote onderzoek ook ‘onze’ beroepsidentiteit en professionaliteit ter sprake.

Een van de manieren die in het rapport wordt genoemd om de beschikbare kennis wijder te verspreiden en standaardiseren is via de versterking van de beroepsidentiteit. Marcel van Druenen, directeur van beroepsvereniging SAM, onderschrijft dit. ‘De beroepsidentiteit maakt duidelijk wat het vak inhoudt. Het vakmanschap van een uitvoerend professional in het sociaal domein zit hem bijvoorbeeld in het kunnen balanceren tussen het helpen van mensen aan de ene kant en het handhaven van regels aan de andere. In het omgaan met de spanning tussen leef- en systeemwereld dus. Tegelijkertijd moet je uitstekende gesprekstechnieken hebben, maar ook uitgebreide en actuele kennis van de wet- en regelgeving én van je eigen discretionaire ruimte.’

Kwaliteitsregister
In het onderzoek wordt ook het Kwaliteitsregister Sociaal Domein (KRSD) genoemd. De mogelijkheid om je als uitvoerend professional te kunnen registeren in een kwaliteitsregister draagt bij aan een sterke beroepsidentiteit, zegt Tjalling Smit. Hij zit ruim twintig jaar in het vak en is momenteel actief bij SAM. Hij is positief over het in 2022 geopende Kwaliteitsregister Sociaal Domein (KRSD). ‘Je kunt je pas registreren als je aantoonbaar voldoende investeert in het up-to-date houden van je kennis en in de praktijk aan het werk bent.’

Jarenlange samenwerking
Het KRDS is ontstaan uit een jarenlange samenwerking tussen veel betrokken partijen waaronder naast SAM ook Divosa, Ingrado, de NVVK, partijen in het onderwijsveld en SBCM, het kenniscentrum en A&O-fonds voor inclusief werken. Smit: ‘Het kwaliteitsregister helpt om de beroepsidentiteit verder te laden en uniformeren. Als je in het register opgenomen bent, dan geeft het houvast in de uitoefening van het vak.’

Cijfermatige sturing
Het KRSD kan helpen om steeds meer te werken vanuit de professionele autonomie, denkt Smit. ‘Het geeft professionals meer positie. Bijvoorbeeld in de verantwoording naar hun leidinggevende. Het komt nog vaak voor dat het management vooral stuurt op cijfermatige resultaten en kostenbesparing.’ Van Druenen vult daarop aan: ‘Eigenlijk had er ook wel een inventarisatie gedaan mogen worden naar het aanbod voor managers over werken vanuit de menselijke maat.’

Maatschappelijk debat
De sterkere positie van de vakmensen geeft ze niet alleen binnen de eigen organisatie een steviger positie, maar ook in het maatschappelijk debat, denkt Smit. ‘Als er eens een incident in de media komt, dan zijn ze nu overgeleverd aan de grillen van de publieke opinie. Als de beroepsgroep zelf meer podium krijgt, dan kunnen ze zelf uitleggen hoe ze, na alle afwegingen, tot hun beslissing gekomen zijn.’

Lees hier het uitgebreide artikel van Movisie

Download hier de volledige publicatie van de ‘Quick Scan menselijke maat’

Dit zijn een paar interessante fragmenten uit de conclusie van de ‘Quick scan menselijke maat’

Op grond van literatuuronderzoek, deskresearch, een vragenlijst en interviews met ervaringsdeskundigen, professionals en experts kwamen de onderzoekers meerdere conclusies. Lees daarvoor het rapport vanaf pagina 18. Dit zijn een aantal interessant fragmenten daaruit:

Bij menselijke maat gaat het om…
Bij menselijke maat gaat het om contact van mens tot mens, nabijheid. Dit wil zeggen dat je als professional jezelf ook als mens laat zien, helder en transparant communiceert en feedback vraagt aan de cliënt/ inwoner. Dat je de belevingswereld van de inwoner als uitgangspunt neemt, luistert en inspeelt op de vragen en punten die de bewoner benoemt en samen zoekt naar oplossingen. Dat je als professional nadien ook kan toelichten waarom je samen met de inwoner tot een andere oplossing bent gekomen. En dat je inzicht kan geven waarom deze keuze is gemaakt. Dit vraagt van de professional het zien van mogelijkheden, het geloven in ontwikkelkansen, het inzetten op wat wel kan en het vraagt om positiviteit. Hierin is het samenwerken en gebruikmaken van kennis en ervaring van ervaringsdeskundigen van belang.

Dilemma’s die het toepassen van de menselijke maat in de weg staan. Een meer fundamentele verandering is nodig
In de literatuur en ook in de interviews komt naar voren dat dilemma’s het toepassen van de menselijke maat in de weg staan. Denk aan de continuïteit in de relatie tussen professional en cliënt die voortdurend onder druk staat. In het werk van de professional gaat het om het afronden van cases. Maar voor de mensen in kwestie is het veelal niet een afgeronde case. Het gaat om mensen die terugkomen. Met daarbij het besef dat niet alles ‘te fixen’ is. Burgers in een meer kwetsbare positie hebben met meerdere problemen te maken. Zij komen met meerdere overheidssystemen in aanraking. Systemen die zijn ingericht op enkelvoudige problemen. Als het om meerdere problemen gaat, gaat het mis. Dan is een integrale aanpak nodig en die vereist een nauwe samenwerking tussen verschillende organisaties en tussen afdelingen binnen een organisatie.

Als het gaat om armoede, schulden, re-integratie, stop dan met het plakken van pleisters. Aan armoede, schulden, re-integratie wordt door verschillende partijen geld verdiend. Het in stand houden van een dergelijk verdienmodel belemmert het daadwerkelijk oplossen van knelpunten voor mensen die bijvoorbeeld schulden hebben.

Het belang van vakmanschap: je mensbeeld, deskundigheid en het kunnen maken van goede afwegingen als professional
Om als klantmanager of consulent W&I goede afwegingen te kunnen maken, heeft een professional gedegen kennis nodig. Wat mag wel en wat zijn de gevolgen voor de burger bij veranderingen. Zeker als je afwijkt van standaardprocedures moet je als professional sterk in je schoenen staan en je keuzes kunnen verantwoorden. En hoe ga je daarbij om met morele en ethische dilemma’s en lastige praktijksituaties? (Zie Paragraaf 2.4: Leerbehoefte).

Kortom, dit vraagt om deskundige professionals die burgers goed kunnen informeren en adviseren. Van belang zijn onder andere:

- Inzicht in de leefwereld van inwoners met een ondersteuningsvraag om tot werkbare oplossingen te kunnen komen.

- In de overstap naar betaald werk ook begeleiding bij de start van betaald werk.

- Feitelijke wetskennis: Meer kennis van en inzicht in de mogelijkheden en onmogelijkheden van wetten, regels en systemen en hoe je daarbij de discretionaire ruimte kan vinden om tot een oplossing te komen die past bij de leefwereld van inwoners: het realiseren van maatwerk.

- Kennis en vaardigheden over professionele besluitvorming.

Ook het versterken van de basishouding van de professional mag meer aandacht krijgen. Hierbij gaat het om het versterken van professionele nieuwsgierigheid, maar ook om eigen mensbeelden, overtuigingen en associaties van de professional zelf die van invloed zijn op de samenwerkingsrelatie met de inwoner. Tijdens deskundigheidsbevordering zou gezamenlijk reflecteren en met elkaar in gesprek gaan over een basishouding die aansluit bij de behoeften van de inwoner, meer centraal mogen staan.

De verschillen tussen gemeenten, weinig sturing en het belang van een lerende organisatie
In de bijeenkomst met professionals wordt genoemd dat men een lerende sfeer binnen organisaties mist. Er moet meer beroepsidentiteit komen. Ook in de interviews n.a.v. de inventarisatie komt de behoefte aan een duidelijke beroepsidentiteit naar voren. Professionals hebben te maken met een complexe maatschappelijke opdracht en een groep mensen waarvan de bestaanszekerheid onder grote druk staat. Het vraagt veel van deze professionals om in het belangenveld deze wet uit te voeren volgens de rechtmatigheid en doelmatigheid en om goed en zorgvuldig te signaleren wat er speelt bij de inwoner (al dan niet in een kwetsbare positie) en wat nodig is om iemand goed te ondersteunen. Deskundigheid en professionalisering moeten hierbij continu aandacht krijgen.

In de interviews naar aanleiding van de inventarisatie komt ook de boodschap naar voren dat de professional het niet alleen kan. Ook de inrichting van de organisatie (denk hierbij aan de ‘Omgekeerde Modelverordening’ van Stimulansz) en draagvlak onder managers, kwaliteitsmedewerkers, HR-medewerkers en de rest van de organisatie is van belang. Om te kunnen leren moet de organisatie een leeromgeving faciliteren. Een hoge werkdruk of stress in het werk draagt hier niet aan bij. Het versterken van de menselijke maat door middel van deskundigheidsbevordering en organisatieverandering moet niet alleen van buitenaf plaatsvinden, maar ook juist in de dagelijkse praktijk van de gemeenten, met praktische handvatten.

Aanbod aan projecten, trajecten en instrumenten gericht op de menselijke maat
Voorbeelden van trainingen en handreikingen die meer specifiek gericht zijn op professionals werk en inkomen:

• De trainingen van Stimulansz, zoals ‘De omgekeerde toets’, ‘Het effectief omgaan met stress in het sociaal domein’ en ‘Praktische psychologie voor de spreekkamer’, zijn voorbeelden van aanbod specifiek voor professionals werk- en inkomen: klantmanagers en consulenten/ juridisch kwaliteitsmedewerkers.
• Het Samenleergesprek en de Samenleerwijzer van de HAN zijn gericht op professionals in het domein werk en inkomen.
• Het integratieve gedragsmodel is gericht op professionals werk en inkomen en gericht op professionals, die coachen op functioneren en ontwikkeling op de werkplek.
• Handreikingen en producten ontwikkeld in het kader van Simpel Switchen zijn specifiek gericht op ondersteuning bij het vinden van werk in brede zin.
• De Kopkrakers app is gericht op professionals werken en inkomen.

Het meer expliciet meenemen van de context zien we terug in de lerende praktijken en leerkringen:

• Actieonderzoek ‘In De Dichter Bij Stand’: in dit project wordt samen met drie gemeenten onderzocht wat nodig is om in het contact tussen overheid en burgers de menselijke maat voorop te zetten.
• Community of practice: Leren op uitvoeringsniveau en samen de dienstverlening verbeteren. Gemeenten, beroepsverenigingen, onderwijs en wetenschap buigen zich over de vraag hoe de aanpak Gewogen Maatwerk de re-integratie kan verbeteren.
• Regionaal samenwerkingsverband Werkplaats sociaal domein Zuyd: lerende netwerken (leerateliers), (kwalitatief) onderzoek, deskundigheidsbevordering en verbinding tussen onderwijs, onderzoek en praktijk.

Voorbeelden van het samen met vakgenoten werk- en inkomen werken aan je professie:

• De Samendenkgroep van SAM.
• Integrale vakmanschapstrajecten van ZINZIZ: professionaliseringstrajecten om als professionals binnen dezelfde organisatie vanuit hetzelfde denkkader en ‘gemeenschappelijke taal’ te werken.

Voorbeelden van het inzetten van individuele en collectieve ervaringskennis:

• Opleidingen en trainingen van Sterk uit Armoede.
• Actieonderzoek ‘In De Dichter Bij Sta