Huisbezoek, mag dat zomaar?

Mag je als werkcoach of als inkomensconsulent zomaar op huisbezoek? Ja, dat mag. Nou ja, niet ‘zomaar’. Er gelden wel een aantal regels. Onze jurist Tjalling Smit, zelf ook uitvoerend professional, zet ze hieronder voor je op een rij. En hij adviseert om onderscheid te maken tussen huisbezoek en ‘thuisbezoek’.

Het is goed om te weten welke wetten en regels jou ruggensteun geven als je bij mensen op huisbezoek gaat. Tjalling Smit: “En er zijn natuurlijk wetten die voor iedereen gelden en die we altijd moeten respecteren. Hieronder komen ze allemaal langs. In volgorde van belangrijkheid, zou je kunnen zeggen.”

Mensenrechten
“Het klinkt vanzelfsprekend,” vervolgt Tjalling, “Maar toch is het goed om te melden dat allereerst en voor iedereen de mensenrechten gelden. En meer specifiek: het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Artikel 8 van dat verdrag zegt: Eenieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. Het tweede lid van datzelfde artikel regelt dat ook de overheid dit recht moet respecteren.”

Huisrecht
Daarnaast is artikel 12 van onze Grondwet van belang. Dat gaat over huisrecht. Tjalling: “Artikel 12 is uitgewerkt in de ‘Algemene wet op het binnentreden’. Voor het afleggen van een huisbezoek moeten we van die wet artikel 1 lid 1 nader bekijken, daarin staat dat je je vooraf moet legitimeren en het doel van je bezoek moet aangeven.”

Degene die bij of krachtens de wet belast is met de opsporing van strafbare feiten of enig ander onderzoek, met de uitvoering van een wettelijk voorschrift of met het toezicht op de naleving daarvan, dan wel een bevoegdheid tot vrijheidsbeneming uitoefent, en uit dien hoofde in een woning binnentreedt, is verplicht zich voorafgaand te legitimeren en mededeling te doen van het doel van het binnentreden. Indien twee of meer personen voor hetzelfde doel in een woning binnentreden, rusten deze verplichtingen slechts op degene die bij het binnentreden de leiding heeft. (Algemene wet op het binnentreden – artikel 1 lid 1)

Doelmatig of rechtmatig? Doet er niet toe
Tjalling: “Er is natuurlijk verschil tussen een doelmatigheidsonderzoek en een rechtmatigheidsonderzoek (Bij die laatste staat de woonsituatie ter discussie, red.) Toch geldt voor jou als professional altijd de verplichting om je bij het binnentreden te legitimeren met een legitimatiebewijs dat is uitgegeven door je werkgever. Ook moet duidelijk zijn wat het doel van je bezoek is. Evenzo moet je toestemming vragen om binnen te treden. Veelal zijn deze zaken bij een aangekondigd huisbezoek al vooraf geregeld.”

Het vastleggen van de toestemming
Bij een uitdrukkelijk mondeling verleende toestemming voor een huisbezoek is ondertekening van het formulier huisbezoek niet noodzakelijk voor de uitvoering van de Participatiewet, zo blijkt uit jurisprudentie. (zie ECLI:NL:CRVB:2022:1122 overweging 4.6.3). “Dus ook het hoogste rechtsorgaan stelt zich op het standpunt dat je niet hoeft vast te leggen dat voldaan is aan de voorwaarden van het huisbezoek,” benadrukt Tjalling. “Het lastige daarbij is wel, dat als je het bij een rechter niet kunt aantonen, die rechter ervan uitgaat dat je geen toestemming had en dat je dus inbreuk op het huisrecht hebt gepleegd.” Als je dus zelf inschat dat de rechtmatigheid van jouw ‘binnentreden’ ter discussie kan worden gesteld, dan is het belangrijk dat je de verleende toestemming kunt aantonen. (Zie onder andere 2022:1122 overweging 4.6.4 tot en met 4.6.5.).

Protocol altijd volgen?
De vraag die daaruit voortvloeit is of je het hele protocol van het huisbezoek zoals dat bij onaangekondigde huisbezoeken wordt gehanteerd te allen tijde wilt volgen. Tjalling: “Ik pleit ervoor dit niet te doen. Het blijven volgen van dat protocol is een te rigide werkwijze. Als voorafgaand heldere afspraken zijn gemaakt om gesprekken bij iemand thuis te voeren en de rechtmatigheid van de uitkering staat niet ter discussie, dan is dat een voldoende basis om aan te nemen dat aan artikel 1 lid 1 van de Algemene wet op het binnentreden is voldaan.” Maar dat is achteraf dus lastig aan te tonen. Hoe ga je daarmee om? “Dat vraagt vooral van jou dat je heel duidelijk moet hebben waarom je op huisbezoek gaat en zelf afweegt hoe groot de kans is dat je achteraf moet aantonen dat je aan de voorwaarden hebt voldaan. En let op: het doel van het huisbezoek moet sowieso altijd duidelijk zijn bij de burger!” (zie onder andere ECLI:NL:CRVB 2022:1122 overweging 4.6.6).

Maak onderscheid tussen huisbezoek en thuisbezoek
'Huisbezoek’ is een beladen term en wordt veelal geassocieerd met fraude-onderzoeken. Maar dat is lang niet altijd terecht. “Als professional heb ik talloze huisbezoeken afgelegd,” vertelt Tjalling. “Om aanvraagformulieren samen in te vullen bijvoorbeeld. Altijd was duidelijk waarvoor ik langskwam. Het was altijd met wederzijdse instemming. Het huisbezoek was eerder een service. Een actie binnen het kader van klantvriendelijk handelen. Ik noemde dit soort bezoeken daarom altijd een ‘thuisbezoek’.”

“Anders werd het als ik aangekondigd of bewust onaangekondigd op huisbezoek ging om vast te stellen of er sprake was van een onrechtmatigheid van de nog te verstekken of de verstrekte uitkering. Dan draait het om controle. En dan is het zaak dat je de procedure nauwkeurig volgt. Als je niet kunt aantonen dat aan artikel 1 lid 1 is voldaan, is het huisbezoek onrechtmatig. Dat betekent dat er inbreuk is gemaakt op het huisrecht zoals bedoeld in artikel 8 eerste lid EVRM en je het bewijs onrechtmatig verkregen hebt.”

Denk aan je veiligheid
De werkgever is verantwoordelijk voor het creëren en faciliteren van een zo veilig mogelijke werkplek en een veilig werkklimaat. Die verantwoordelijkheid beperkt zich niet tot het gemeentehuis. Ook als je op huisbezoek of op thuisbezoek gaat mag van de werkgever worden verwacht dat er wordt gezorgd voor een veilig werkklimaat. Dat wil niet zeggen dat je zelf geen verantwoordelijkheid draagt. Ga daarom nooit zomaar op huisbezoek. Maak van tevoren altijd de afweging of een huisbezoek nodig is en beantwoord voor jezelf altijd de volgende vragen: is het huisbezoek noodzakelijk/wenselijk/ onontkoombaar? Wat is de reden voor het huisbezoek en wat is het (gespreks)onderwerp? Wat is de problematiek ( in de ruime zin van het woord) van de inwoner? En hou er rekening mee dat als je de inschatting maakt dat er geen risico’s zijn, het toch altijd nog 'fout’ kan gaan, dus zorg ervoor dat je dat dan direct kunt melden, bijvoorbeeld door een mobiele persoonsalarmering.